Alm. Automatische Kontrolle (f), Fr. Controle (m) automatique, İng. Automatic control. İnsan müdâhaleleri olmaksızın bir sistemde giriş ve çıkışlar arasında denge kuran, çalışmada devamlılığı sağlayan işlemler. Otomatik kontrol sistemleri insanların daha rahat yaşayabilmesi için kullandığı cihazların istenilen ayar değerlerinde çalışmasını sağlar. Ev kalorifer sistemi otomatik kontrol sistemine bir örnektir. Kaloriferden istenilen, oda sıcaklığını belli bir harârette sâbit tutmaktır. Bunun için kalorifer bölümü çalışarak kazanı ısıtır. Kazandan sıcak olarak çıkan su, radyatörle odayı ısıtmaya başlar. Termostat, odadaki sıcaklık istenilen değere gelince brülörü durdurur. Yanma olmayınca kazan suyu soğumaya başlar. Oda sıcaklığı belli bir miktar düşünce, termostat tekrar brülörü ateşler. Böyle basit otomatik kontrol sisteminde termostata oda sıcaklığı olarak yapılan ilk ayar giriş; kalorifer radyatörünün odaya yaydığı ısı ise çıkıştır. Burada otomatik olarak kontrol edilen kıymet ise, odanın belli bir sıcaklıkta müdâhalesiz sabit kalmasıdır.
Bilinen ilk otomatik kontrol sistemi, 1787 senesinde James Watt’ın buhar türbin dönme devrini ayarlayan dönerbilyalı buhar ayar sistemidir.
Otomatik kontrol elemanları: Otomatik kontrol sisteminde ilk ayar edilen değer, giriş sinyalidir. Sistem bu sinyali alır almaz harekete geçerek belli bir iş yapar, sistemin yaptığı bu iş çıkış sinyalidir. Otomatik kontrol sistemlerinde istenilen, çıkış sinyali ile giriş sinyalinin birbirine eşit olmasıdır. Giriş ve çıkış sinyalinin birbirine eşit olmadığı durumda meydana gelen fark, hatâ sinyalidir. Hatâ sinyali giriş ve çıkış sinyalinin mukâyese edildiği kompratörden elde edilir. Hatâ sinyali çoğu zaman çok küçük olduğu için yükseltilmesi îcâb eder. Bu maksatla yükseltici kullanılır. Yükselticiyle berâber çalışan ayrıca bir işlem sırasını tâyin eden kontrolör de bulunabilir. Çıkış sinyali, hareket, basınç, frekans hisseden bir eleman (sensör) vâsıtasıyla geri besleme olarak kompratöre gönderilir.
Otomatik kontrolün önemi: Endüstriyel işlem ve îmâlât teknolojisindeki ısı, basınç, hız, rutubet, viskozluk, vb. fiziksel büyüklüklerin, istenilen değer ve seviyede tutulması, uçakların otomatik pilot sistemleri, füze ve uzay araçlarının istenilen yerlere ulaştırılması gibi problemler, otomatik kontrol sistemlerinin bilim ve teknolojideki tatbikat sahalarıdır.
Bundan başka en mükemmel bir biyolojik kontrol sistemine sâhip olan insanın, bütün canlılar ve fezanın, Allahü teâlâ tarafından yaratılan ve idare edilen otomatik sistemlere bağlı olarak hareket ettiği bilinen bir gerçektir. Ancak son sistemlerin neler olduğu incelenmekte, canlıların fizyolojik ve biyolojik, kimyâsal yapısı da bugünkü kontrol sistemleri teknikleriyle hâlen araştırılmaktadır.
Okunma: 487
